Дұрыс жол ма, әлде оңай бағыт па?
Режиссер Фархат Шариповтың «Тұлға болу сабақтары» («Тренинг личностного роста») атты кинотуындысы 2018 жылдың қазан айында 23-ші халықаралық Пусан фильм фестивалі аясында алғаш рет көрсетілген болатын. Содан кейін арада бір ай өткен соң дәл осы көркем дүние 14-ші халықаралық Шәкен Айманов кинофестиваліне қатысып, әділ қазылар алқасы мен NETPAC (Network for the Promotion of Asian Cinema) ұжымының арнайы сыйлықтарын иеленген еді. Енді, міне, 2019 жылдың отыз бірінші қаңтары орнап, аталмыш картина еліміздің көптеген кинотеатрларында ресми түрде көрсетіле бастады.
«Тұлға болу сабақтары» – Қазақстан Республикасының Мәдениет және Спорт министрлігі тапсырысы бойынша «Қазақфильм» киностудиясының көмегімен түсірілген толықметрлі авторлық туынды. Режиссер бұл фильмнің сценариін Данияр Сугралинов есімді жазушының «Кірпіштер 2.0» («Кирпичи 2.0») атты шығармасының сарынымен жазып шыққан. Басты рөлдерді Дулыға Ақмолда және Ержан Тусупов ойнап берген. Ал Александр Плотников – оператор қызметін атқарған адам.
Шарипов мырзаның осы бір жұмысы қазіргі қоғамдағы мораль мәселесін жан-жақты қарастырады. Өмірінде қиындықтары көп жүрегі таза «кішкентай адамның» материалдық байлығы көп «дәу адамға» айналу процесін көрсетуге тырысады. Онымен қоса, қаладағы жалғыздық пен мағынасыз өмірдің қандай болатынын ашық түрде сипаттап береді.
Негізі, фильмді төрт бөлімге бөліп, қарастыра аламыз. Бірінші бөлім көрерменге бас кейіпкерді жан-жақты таныстырады. Екінші бөлім негізгі оқиғаны ақырындап шиеленістіріп, әрмен қарай өрбіте түседі. Үшінші бөлімде жағдайдың бәрі одан бетер ушығып, протагонист өте күрделі таңдау жасауға мәжбүр болады. Ал ең соңғы бөлімде сол шешімнің салдары анықталады.
Бірінші бөлімде өте маңызды екі мизансцена көрсетіледі. Олар бізге бас кейіпкердің мінез-құлқын әп-сәтте ашып береді. Алғашқы қып-қысқа көріністе біз Қанат есімді ер адамның көше бойымен келе жатып, үш мас жігітті көрген бойда басқа жаққа бұрылып кеткенін анық байқаймыз. Бұл оның қиындықтарға қарсы тұрмай, ойланбастан қашып кететін қорқақ екенін түсіндіреді. Ал екінші көріністе біз Қанаттың ақкөңіл және аңқау екенін ұғынамыз, себебі ол қарыз сұрағыш нашақор көршісіне сұраған бес жүз теңгесін еш қысылмай бере қояды.
Әлбетте, дәл осы бөлімнен біз бас кейіпкердің тұлға болуға кеңес беретін арнайы сабақтарға баратынын, жеке өмірінің быт-шыты шыққан жағдайда екенін, ауру анасымен бірге ескі пәтерде тұратынын өз көзімізбен көре аламыз. Бірақ та бұлардың бәрі Қанаттың тек өмірлік жағдайын нақтылап береді. Ал оның қандай адам екенін тек жаңағы екі мизансцена ғана толықтай айқындайды.
Осы жерде фильмнің атауына кішкене тоқталып өтсек. Оның «Тұлға болу сабақтары» деп аталуы протагонисттің барып жүрген арнайы курстарына байланысты болып көрінуі мүмкін. Алайда нағыз мағынасы біршама тереңде жатыр. Фильмнің шарықтау шегінде Ержан Тусуповтың кейіпкері Дулыға Ақмолданың бас кейіпкерін болашаққа байланысты маңызды таңдау жасауға мәжбүрлейді. Дәл сол сәтке дейінгі оның басынан кешкен барлық жағдайлары өзіндік бір сабақ ретінде рөл ойнап, жасайтын таңдауына ықпал етеді. Жасырмай айтар болсақ, фильмді мұқият тамашалап, айтылған әрбір сөзге мән берген көрермен Қанаттың қандай таңдау жасайтынын алдын ала біле алады. Себебі сценарий әжептәуір жақсы жазылған. Тіпті жезөкше аузынан әңгіме арасында шыққан жәй ғана сөз де Чехов қаруы секілді фильм соңында күтпеген жерден атыла қалады. («Лексус» көлігіне байланысты).
Оператор Александр Плотников өзінің міндетін жап-жақсы орындап шыққан. Дәлел ретінде бас кейіпкердің теледидар тамашалауы және әріптестерімен бірге лифтпен көтерілуі секілді сценаларды келтіруге болады. Бірінші сценада біз диванда отырған Қанатты көреміз, ал теледидар ашық тұрған есіктің әйнегінен байқалады. Ал екінші сценада тар лифтте қысылысып тұрған әріптестерді оператор төменнен түсіріп, адамдардың жоғарыға көтеріліп бара жатқандарын анық сездіреді.
Бұл фильмде бізді тек қана екі актердің жұмыстары қуанта алды. Себебі олар рөл ойнаған актерды емес, өмірдегі шынайы адамның нағыз бейнесін сомдап шықты. Алғашқысы, әрине, Дулыға Ақмолда. Ол өз кейіпкерін жан-жақты ашып, шынайы етіп көрсете білген. Кәсіби актердің жұмысын қарап отырып: «Мынауың өтірік ойнап жатыр ғой», - деген ой басыңа мүлде келмейді. Керісінше, ол қатысқан әрбір сценаға сеніп отырасың. Екінші актер – Ержан Тусупов. Бұл кісінің ойынын да сынау қиын. Бай адамның маңғазды жүріс-тұрысын және тәккаппар мінезін жап-жақсы көрсетіп берген.
Иә, «Тұлға болу сабақтары» әжептәуір сапалы шыққан кинотуынды, дегенмен де, әлсіз тұстары жоқ деп айта алмаймыз. Фильмде өте жақсы жазылып, орынды қолданылған диологтар жеткілікті, алайда әрекеттер кәдімгідей аз. Құлақпен еститін сөздерге көп мән бөлініп кеткен. Көзбен көретін сценалар саусақпен санарлықтай. Олардың бірнешеуі жоғарыда аталып кетті. Бәлкім, Шарипов мырза болашақтағы көркем жұмыстарында кино тіліне тән шешімдер мен әрекеттерге көбірек көңіл бөлер, бірақ ол жағы бізге белгісіз. Драматургия және сценарий деген нәрселер үшін режиссерге «бес» деген баға қоя аламыз. Ал режиссура үшін алған бағасы, өкінішке орай, «төрт» болады.
Ендігі жерде ойымызды жинақтап, қорынды жазсақ. «Дұрыс жол ма, әлде оңай бағыт па?». Көркем фильм әрбір көрерменге дәл осы сұрақты тура қояды. Міндетті түрде ойланып-толғануға итермелейді. Ешқашан өзгермейтін «кішкентай адам» мен «дәу адамның» айырмашылығын көрсетеді. Түсіне білген адамға жап-жақсы әсер бере алады. Әрине, «Тұлға болу сабақтары» көпшілік жабылып көретін кино емес. Бірақ та қазақ киносына ізгі ниетпен қарайтын азғандай аудиторияға ұнауы мүмкін.
Дамир Амантай
«Тұлға болу сабақтары» фильмінің кестесі кинотеатрлар афишасында қол жетімді.
Оцените рецензию
пікірлер жоқ, бірінші болыңыз
Пікір қалдыру үшін